21 jan Een vierdaagse werkweek, kunnen we daar aan wennen?

Ondanks de krappe arbeidsmarkt is de kortere werkweek een hot issue. Vakbonden zien die als oplossing voor gestreste millennials en moegestreden boomers. Sommige bedrijven beginnen ermee, maar niet iedereen wil dat.

In het kort
Discussie over kortere werkweek laait op, onder meer door inbreng vakbonden.
Sommige bedrijven brengen zelf aantal uren per week al terug.
Korter werken kan bijdragen aan betere balans werk-privé, maar ook productiviteit verhogen.

Een dag per week minder werken voor hetzelfde loon, wie kan daar nu tegen zijn? Als Gillian Robles, partner bij marketingbedrijf Loyals, rond nieuwjaar voorstelt over te stappen naar een vierdaagse werkweek, rekent ze op gejuich. Maar ze krijgt een koude douche. De klanten zullen denken dat zij voor de kortere werkweek gaan betalen, vreest de financiële man. Ook de rest van het personeel reageert kritisch: kan de klant het bedrijf nog wel elke dag bereiken?

Robles probeert ze te overtuigen met cijfers: medewerkers zouden 40% productiever en 30% gelukkiger worden van korter werken. Op aandringen van het Loyals-personeel gaat de kortere werkweek niet meteen in, zoals Robles in haar hoofd had, maar draaien ze eerst een maandje proef.

Loyals is hiermee een voorloper, maar de roep om korter werken klinkt de laatste tijd vaker. CNV-voorzitter Piet Fortuin wil dit jaar onderhandelen over een werkweek van dertig uur, zo zei hij tegenover het FD. Werknemers snakken naar meer werkgeluk en een betere balans tussen werk en privé, stelde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) vorige week vast.

Maar werkgevers zien er weinig in: ze vrezen hogere kosten en wijzen op de toch al krappe arbeidsmarkt. Sterker nog: zij willen juist dat mensen langer gaan werken.

Het is een paradox. Terwijl het ene bedrijf niet weet waar het de mensen vandaan moet plukken, haalt het andere zomaar een dag van de werkweek af om als werkgever aantrekkelijk te blijven.

Millennial
Robles van Loyals hoopt dat juist door mensen een dag korter te laten werken zij in die overige vier dagen nog betere ideeën op tafel leggen. Met een kleine tachtig werknemers in Nederland, werkt Loyals vooral in het mkb-segment. Het is een jong bedrijf, de oudste medewerker is midden 40. Ziekteverzuim, burn-outpercentages en verloop zijn laag. Geen reden toch om de werkweek te verkorten? Maar Robles bespeurde een zekere prikkelbaarheid. ‘Toen iemand uitviel, bleek er privé veel te spelen. Als we niets doen, zie ik dat verzuim niet zo rooskleurig blijven. In mijn omgeving zie ik dertigers bij bosjes omvallen, de één zit drie maanden thuis, de ander vier maanden. Dat willen we voor zijn.’

‘In mijn omgeving zie ik dertigers bij bosjes omvallen, de één zit drie maanden thuis, de ander vier maanden. Dat willen we voor zijn’ (Gillian Robles, partner marketingbedrijf Loyals)

Er zijn meer bedrijven waar de discussie over een kortere werkweek speelt. Ook vanuit de werknemers zelf komt die vraag op. ‘We horen het terug bij onze klanten en ook bij het eigen personeel’, zegt Marco Winkel, hr-directeur bij hr-dienstverlener Visma Raet. ‘Ons gemiddelde is nog zeer traditioneel 37,5 uur, maar de millennial vindt 32 uur werken genoeg. Die wil die andere acht uur iets bijdragen aan de maatschappij, zoals paardrijles geven aan gehandicapte kinderen.’ Digitalisering is volgens Winkel ook een factor die korter werken in de hand werkt. Bovendien kijken organisaties strategisch naar de uitstroom van babyboomers in de hoop met kortere werkweken hun kennis toch langer te kunnen benutten.

Sigaar uit eigen doos
Een voorbeeld van een groter bedrijf dat de werkweek verkort, is Achmea. De verzekeraar sprak eind vorig jaar met de vakbonden af dat de 13.000 medewerkers volgend jaar teruggaan van 36 naar 34 uur. Met behoud van salaris, al duidt de relatief magere cao-loonstijging van 1% op een uitruil tussen geld en vrije tijd. Niet voor niets hebben de leden van De Unie, die vooral het hogere personeel vertegenwoordigt, tegen deze ‘sigaar uit eigen doos’ gestemd. Specialisten werken volgens die bond nu al veertig uur of meer. Ze zien alleen maar meer werk voor minder geld op zich af komen.

Desalniettemin past de ontwikkeling van korter werken in een patroon, zegt Joop Schippers, hoogleraar arbeidseconomie aan de Universiteit van Utrecht. Volgens hem zijn welvaartsstijgingen in de geschiedenis, elke keer dat het kon, gedeeltelijk omgezet in meer vrije tijd. Begin jaren zestig liep de financiële sector voorop met de vrije zaterdag. ‘De economische groei is nu minder, maar er komt elk jaar toch 1% à 2% bij, zonder dat de koopkracht heel erg is gestegen. Dat geld moet ergens naar toe.’

Korter werken sluit in zijn ogen ook aan bij andere maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de trend om duurzamer te leven. ‘Mensen hebben bijna alle denkbare spullen al in huis, vliegschaamte maakt dat we minder gaan reizen. De collectieve sector is kleiner gemaakt, zodat mensen meer zelf moeten organiseren, zoals het begeleiden van kinderen op school. Er is ook meer mantelzorg nodig. We worden allemaal ouder en wie heeft er nog vijf broers en zussen om de zorg voor de ouders onder te verdelen?’

Juist langer werken
Vertegenwoordigers van het bedrijfsleven moeten niets hebben van een kortere werkweek. ‘Onverstandig en een beetje teleurstellend’, reageert een zegsman van de AWVN, de cao-centrale van de werkgevers, op de oproep van CNV-voorman Fortuin. De lasten zouden op de schouders van werkgevers terechtkomen en de krapte op de arbeidsmarkt zou nog verder oplopen. In de jongste arbeidsvoorwaardennota opperen AWVN, MKB-Nederland en VNO-NCW deze week juist daarom de maximale werkweek of werkdag op te rekken.

Robles van marketingbedrijf Loyals — dat niet bij een van deze organisaties is aangesloten — vindt dat niet getuigen van een langetermijnvisie. ‘Als ondernemer moet je openstaan voor wat je medewerkers ten goede komt,’ vindt ze. Ook Fortuin van CNV wijst op de verstoorde verhouding tussen werk en privé. Hij vergelijkt de huidige werknemer met een hamster die in een rad ronddraait. ‘Hoe harder de hamster rent, des te harder hij moet rennen om het rad bij te houden.’

Zelfde loon, of niet?
Een netelig punt is de beloning. Voor de bonden is het uitgangspunt dat het loon gelijk blijft, maar volgens Winkel van Visma Raet kun je ‘niet kostenneutraal’ terug van 40 uur naar 32 uur. Ook hoogleraar Schippers denkt dat in sectoren waar weinig rek zit in de productiviteit, korter werken niet gaat lukken als werknemers niet een deel van hun salaris inleveren. Zo is een verder succesvol verlopen experiment met een 6-urige werkdag in een Zweeds ziekenhuis op die hogere personeelskosten stukgelopen. De huidige verbrokkeling van 40 naar 38 of 36 uur via roostervrije dagen, in ruil voor loonmatiging, laat volgens Schippers zien dat daar wel een mouw aan is te passen.

Aan de andere kant zouden hogere loonkosten per uur ‘eindelijk’ een impuls kunnen geven aan de automatiseringsgolf waar de Nederlandse economie volgens Schippers op zit te wachten. ‘Dat zou de productiviteit ten goede komen. Nederland moet het op langere termijn niet hebben van arbeidsintensieve productie.’

Nieuwe norm
Schippers kan zich voorstellen dat zich binnen een jaar of vijf een nieuwe norm van gemiddeld 32 uur ontwikkelt, waarop binnen bedrijfstakken en zelfs binnen bedrijven volop variatie mogelijk is. ‘Veel van de huidige deeltijders worden dan automatisch voltijders. Een algemene, brede werktijdverkorting is niet meer van deze tijd.’

Daarmee raakt de verkorting van de werkweek aan de verdeling van werk tussen mannen en vrouwen, want vooral vrouwen hebben nu deeltijdbanen. Fortuin zit eveneens op dat spoor. Als mannen wat minder en vrouwen wat meer gaan werken, is de verhouding tussen werk en privé volgens hem beter te organiseren.

Bij Loyals sloeg de kritische stemming al om bij de borrel na afloop. Iedereen begon zijn vrije ‘focusdagen’ vast in te vullen: dwarsfluitles, bierbrouwen, wielrennen, boeken lezen. ‘Benieuwd wie op zijn focusdag naar de tandarts gaat’, grapt Robles. Ze verwacht dat medewerkers hun verantwoordelijkheid nemen. ‘Dat doen ze nu ook bij een crisis op zaterdag. Je kantoor zit in je zak.’

Arbeidsethos en kantoorcultuur
Bij discussies over korter werken, gooien tegenstanders al snel morele oordelen in de strijd: arbeid adelt; ledigheid is des duivels oorkussen. Volgens een CBS-onderzoek uit 2015 is het arbeidsethos bij de volwassen Nederlandse bevolking redelijk sterk, al hebben we vergeleken met andere landen een korte werkweek van gemiddeld 31 uur. Maar er is geen land waar werk – of althans de aanwezigheid op kantoor – zo hoog in aanzien staat als Japan. Er bestaat zelfs een woord voor dood door overwerk – karoshi. Mogelijk verklaart die strenge cultuur het succes van een experiment van Microsoft Japan met een vrije vrijdag eerder dit jaar. Medewerkers bleken in vier dagen 40% meer te verkopen dan anders in vijf dagen en bijna 60% minder printpapier te verbruiken. Het experiment ging wel gepaard met een vermindering van het aantal vergaderingen. Ook Loyals gaat snijden in het aantal meetings, zegt Robles. ‘Dit experiment daagt uit om effectiever te gaan werken.’

Bron: FD | Rik Winkel